Ngày 18/7/2025, tại TP.HCM, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam đã chủ trì Diễn đàn ‘Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: Chanh leo, chuối, dứa, dừa’. Sự kiện này thu hút hàng trăm đại biểu tham gia trực tiếp và trực tuyến.

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Việt Nam hiện có hơn 1,3 triệu ha cây ăn quả, với sản lượng khoảng 15 triệu tấn mỗi năm. Trong đó, chuối chiếm 161.000 ha, dứa trên 52.000 ha, dừa gần 202.000 ha và chanh leo hơn 12.000 ha. Tất cả đều đang có xu hướng mở rộng xuất khẩu và phát triển chế biến sâu.

Tuy nhiên, những con số hiện tại cho thấy vẫn còn khoảng cách lớn so với tiềm năng đó. Nếu như dừa đã đạt mốc 1,1 tỷ USD xuất khẩu vào năm 2024, thì chuối mới đạt 380 triệu USD, chanh leo 222 triệu USD và dứa thậm chí chưa đến 50 triệu USD.

Tại diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam khẳng định cả 4 mặt hàng đều có lợi thế tuyệt đối hoặc tương đối, nhưng đang đối mặt với những hạn chế chung như giống cây trồng đơn điệu, thiếu khả năng chống chịu sâu bệnh; vùng nguyên liệu chưa đạt chuẩn; liên kết chuỗi lỏng lẻo; tỷ lệ chế biến còn thấp; thương hiệu quốc gia chưa hình thành.

Đặc biệt, Thứ trưởng Nam nhấn mạnh đến yêu cầu cấp thiết của một ‘cuộc cách mạng công nghệ’ trong lĩnh vực cây ăn quả, nhằm đưa các mặt hàng này lên quy mô xuất khẩu tỷ đô. Theo ông, đây có thể là khởi đầu cho một chương trình lớn cấp quốc gia. Nếu các hiệp hội ngành hàng đồng thuận, Nhà nước sẵn sàng phối hợp thúc đẩy quá trình chuyển đổi này.

Thứ trưởng Trần Thanh Nam thông tin rằng Nghị định 88/2025/NĐ-CP và Nghị quyết 193/2025/QH15 đã tháo gỡ nhiều rào cản trong lĩnh vực nghiên cứu giống cây trồng, tạo hành lang pháp lý để các viện, trường tập trung cải tiến giống cây có khả năng kháng bệnh, cho năng suất cao.

Đồng thời, Nghị định 145/2025/NĐ-CP quy định rõ 17 nhiệm vụ cho chính quyền cấp xã trong việc xây dựng vùng nguyên liệu và cấp mã số vùng trồng. Đây là cơ sở để thúc đẩy liên kết giữa chính quyền địa phương, doanh nghiệp và hợp tác xã trong quản lý chuỗi cung ứng.

Cùng với định hướng chính sách mạnh mẽ, vai trò điều phối của hiệp hội ngành hàng và sự chủ động từ các doanh nghiệp, nông dân, Việt Nam hoàn toàn có thể hiện thực hóa mục tiêu đưa chanh leo, dứa, dừa và chuối trở thành các mặt hàng tỷ đô trong giai đoạn 2026-2027.

Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên cho rằng, cây dứa là ví dụ điển hình về tiềm năng chưa được khai thác đúng mức. Quy mô thị trường dứa toàn cầu đã đạt khoảng 29 tỷ USD vào năm 2024, tăng trưởng bình quân 6,3%/năm.

Tuy nhiên, để tận dụng tiềm năng này, ông Nguyên cho rằng cần một chiến lược phát triển bài bản hơn. Trước hết là mở rộng vùng nguyên liệu đạt chuẩn, cải tiến giống, ứng dụng công nghệ nâng cao năng suất, đồng thời đầu tư vào hệ thống thủy lợi và hạ tầng phục vụ sản xuất.

TS. Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, nhấn mạnh vai trò then chốt của hợp tác xã trong quản lý mã vùng trồng, tổ chức sản xuất và đảm bảo chất lượng.

Từ bài học đơn đau đến định hình liên kết chuỗi, nhiều ý kiến kêu gọi khai thác giá trị gia tăng từ các phụ phẩm nông nghiệp. Doanh nhân Võ Quan Huy cho rằng chuối không chỉ là trái cây tươi, mà toàn bộ cây đều có thể chế biến thành thực phẩm, dược liệu, vật liệu sinh học hay phân bón.

Ngành hàng chuối cũng được kỳ vọng trở thành trụ cột mới trong chiến lược nông sản xuất khẩu. Theo ông Phạm Quốc Liêm, Chủ tịch Unifarm, mục tiêu 4 tỷ USD hoàn toàn khả thi nếu toàn ngành thống nhất áp dụng công nghệ cao, quản lý chặt chẽ chất lượng và mở rộng sản xuất quy mô lớn.

Tại hội nghị, đại diện các hiệp hội và cơ quan quản lý cũng nhấn mạnh vai trò của số hóa và bản đồ vùng trồng. Việc xây dựng bản đồ số vùng dừa là cấp thiết để truy xuất nguồn gốc, nâng cao giá trị và tín chỉ carbon.

Những sáng kiến và mô hình tiêu biểu trên cho thấy nếu có chiến lược bài bản, sự đồng hành giữa doanh nghiệp – nông dân – nhà nước, nông sản Việt hoàn toàn có thể vươn tầm quốc tế, không chỉ dừng ở vài trăm triệu USD mà tiến tới hàng tỷ USD xuất khẩu mỗi năm.

Xuất khẩu chuối và chanh dây đang trở thành những ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, mang về hàng trăm triệu USD mỗi năm. Tuy nhiên, để đạt được mốc tỷ USD, Việt Nam cần đầu tư bài bản và mở rộng vùng trồng.

Theo Cục Trồng trọt, Việt Nam có hơn 1,3 triệu ha cây ăn quả với tổng sản lượng khoảng 15 triệu tấn mỗi năm. Trong đó, chuối chiếm 161.000 ha, với kim ngạch xuất khẩu đạt gần 380 triệu USD trong năm 2024, đưa Việt Nam trở thành nước xuất khẩu chuối lớn thứ 9 toàn cầu. Tuy nhiên, thu nhập bình quân từ trồng chuối hiện chỉ khoảng 2.400 USD một ha, thấp hơn nhiều so với tiềm năng.

Ông Phạm Quốc Liêm, Tổng giám đốc Unifarm, cho rằng nếu toàn ngành đồng thuận hướng đến sản xuất quy mô lớn, bài bản và áp dụng công nghệ, chuối hoàn toàn có thể trở thành ngành hàng tỷ USD, thậm chí vượt mốc 4 tỷ USD trong dài hạn. Unifarm đang triển khai mô hình trồng chuối công nghệ cao, với bộ tiêu chuẩn thống nhất từ giống, canh tác đến thu hoạch và truy xuất nguồn gốc.

Chanh dây cũng đang nổi lên như một ‘ngôi sao mới’ trong ngành xuất khẩu nông sản. Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch HĐQT Nafoods, cho biết chỉ sau một thập kỷ, ngành chanh dây từ con số 0 vươn lên đạt doanh thu hàng trăm triệu USD một năm. Nếu thị trường Trung Quốc được mở cửa hoàn toàn và ngành được quy hoạch bài bản, chanh dây có thể cán mốc tỷ USD.

Tuy nhiên, ngành này vẫn còn nhiều điểm nghẽn, bao gồm vùng trồng chưa quy hoạch đồng bộ, chất lượng giống chưa ổn định, lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật. Để tháo gỡ, ông Hùng đề xuất quy hoạch vùng trồng hợp lý, kiểm soát chất lượng giống, siết chặt quản lý thuốc bảo vệ thực vật và tổ chức lại sản xuất.

Bên cạnh đó, dứa và dừa cũng được đánh giá là hai mặt hàng tiềm năng lớn. Với tốc độ tăng trưởng khoảng 6,3% mỗi năm, thị trường dứa toàn cầu trị giá gần 29 tỷ USD là cơ hội không nhỏ. Hiện nước dứa cô đặc của Doveco đã xuất khẩu sang hơn 50 quốc gia và được thị trường đánh giá cao.

Để nâng cao năng lực cạnh tranh, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho rằng cần tháo nút thắt lớn nhất là đất đai, thông qua cơ chế thuê, đấu giá, cổ phần hóa đất công. Đồng thời, ngành này cần đầu tư vào giống, thủy lợi và công nghệ để bứt tốc.

Tuy nhiên, theo Cục Trồng trọt, một số thách thức nội tại đang cản trở sự bứt phá của trái cây Việt. Điển hình là tình trạng vi phạm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, ghi nhãn sai quy cách, quản lý lỏng lẻo sau cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói… dẫn đến việc bị thị trường Trung Quốc cảnh báo hoặc thu hồi mã.

Để khắc phục, cơ quan này đề xuất tổ chức lại sản xuất theo hướng hợp tác xã làm nòng cốt, tăng giám sát tại vùng trồng, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ địa phương và doanh nghiệp trong việc tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.

Ông Ngô Quốc Tuấn, Trung tâm Kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu II, nhấn mạnh vai trò sống còn của việc tuân thủ quy định kiểm dịch, nhất là với thị trường Trung Quốc. Doanh nghiệp cũng phải đồng hành chặt với hợp tác xã để duy trì mã số vùng trồng, đảm bảo truy xuất nguồn gốc – điều kiện tiên quyết để giữ được thị trường lâu dài.