Thiên văn – Baodoanhnhan.com

Lỗ đen vũ trụ “ăn” sao, phát ra tia sáng chói lòa cách 450 triệu năm ánh sáng

Linh — Tue, 30 Sep 2025 22:42:47 +0000

Một sự kiện vũ trụ hiếm hoi và đáng chú ý đã được phát hiện bởi các đài quan sát tia X trên Trái Đất, mang lại bằng chứng về sự tồn tại của một loại “quái vật vũ trụ” bí ẩn. Các nhà khoa học đã phát hiện ra một nguồn tia X mạnh, được chỉ định là HLX-1, nằm trong một thiên hà cách Trái Đất khoảng 450 triệu năm ánh sáng. Sự kiện này là kết quả của một hiện tượng được gọi là “gián đoạn thủy triều” (TDE), khi một lỗ đen có khối lượng trung bình thức giấc và bắt đầu phá vỡ một ngôi sao.

Bắt được tín hiệu lạ từ “mắt xích còn thiếu của vũ trụ” – Ảnh 2.

Lỗ đen này được cho là có khối lượng trung gian, nằm giữa lỗ đen siêu khối lượng và lỗ đen có khối lượng sao, với khối lượng ước tính gấp 100-100.000 lần khối lượng của Mặt Trời. Mặc dù sự tồn tại của loại lỗ đen này đã được đề xuất trong các lý thuyết, nhưng nó chưa bao giờ được quan sát trực tiếp. Việc phát hiện ra HLX-1 đã cung cấp một cơ hội hiếm có để nghiên cứu loại lỗ đen này.

Sự kiện HLX-1 lần đầu tiên được quan sát vào năm 2009, sau đó nó tăng độ sáng gấp 100 lần vào năm 2012 và giảm độ sáng vào năm 2023. Các nhà khoa học tin rằng lỗ đen này có thể đã liên kết với một ngôi sao khổng lồ và đang dần dần “ăn thịt” ngôi sao đó, dẫn đến các vụ bùng nổ lặp đi lặp lại. Những quan sát này đã đặt ra nhiều câu hỏi về bản chất của lỗ đen và sự tương tác của nó với môi trường xung quanh.

Các nhà nghiên cứu hiện đang chờ đợi để xem liệu HLX-1 có tiếp tục bùng phát hay không, và nếu có, liệu nó có đạt đến một đỉnh điểm trước khi giảm dần và biến mất. Theo nhà thiên văn học Roberto Soria thuộc Viện Vật lý thiên văn quốc gia Ý, đồng tác giả của nghiên cứu, “Bây giờ chúng ta cần chờ xem liệu nó có bùng phát nhiều lần không, hay có một điểm khởi đầu, một đỉnh điểm, và bây giờ nó sẽ giảm dần cho đến khi biến mất”.

Phát hiện này mang lại hy vọng mới cho việc nghiên cứu về sự hình thành của lỗ đen siêu khối lượng và giúp giải đáp các bí ẩn lâu đời về vũ trụ. Thông qua việc nghiên cứu các sự kiện như HLX-1, các nhà khoa học có thể thu thập thêm thông tin về chu trình sống của các ngôi sao và lỗ đen, cũng như sự tương tác giữa chúng. Từ đó, con người có thể có cái nhìn sâu sắc hơn về vũ trụ và các hoạt động diễn ra trong đó.

‘Địa ngục’ trên mỗi hành tinh trong Hệ Mặt Trời

Linh — Tue, 30 Sep 2025 06:19:32 +0000

Du lịch đến các hành tinh trong Hệ Mặt Trời – Một giấc mơ xa vời và đầy rủi ro. Đối với nhiều người, việc du lịch tới các hành tinh trong Hệ Mặt Trời có thể là điều mơ ước, nhưng thực tế lại vô cùng khắc nghiệt và khác biệt so với tưởng tượng. Áp suất đè bẹp cơ thể, bầu khí quyển độc hại, nhiệt độ không thể chịu đựng nổi… là những gì bạn phải đối mặt khi đặt chân đến các hành tinh khác.

Trong Hệ Mặt Trời, mỗi hành tinh đều ẩn chứa một ‘địa ngục’ riêng, biến một chuyến đi ngắn ngủi thành một cái chết bi thảm. Liệu hành tinh nào sẽ là nơi nguy hiểm nhất và bạn có thể sống sót được bao lâu trên đó?

Chết trong 2 phút trên Sao Thủy, tan chảy trên Sao Kim: Khám phá sự thật rùng rợn về ‘tour du lịch’ 8 hành tinh và cái kết kinh hoàng!- Ảnh 2.

Trước khi bắt đầu hành trình khám phá Hệ Mặt Trời, nhiều người thường nghĩ rằng chỉ cần mang theo đủ nước, mình có thể sống được vài ngày. Tuy nhiên, đó là một suy nghĩ sai lầm. Chỉ duy nhất Trái Đất là hành tinh có nước lỏng ổn định trên bề mặt.

Chết trong 2 phút trên Sao Thủy, tan chảy trên Sao Kim: Khám phá sự thật rùng rợn về ‘tour du lịch’ 8 hành tinh và cái kết kinh hoàng!- Ảnh 3.

Khi đến Sao Thủy, bạn sẽ đối mặt với nhiệt độ bề mặt lên tới 430 °C ở phía có ánh sáng và giảm xuống -180 °C ở nửa tối. Bầu khí quyển chủ yếu gồm oxy, natri và kali, những khí không thể thở được, khiến bạn khó có thể sống sót quá hai phút.

Sao Kim chào đón bạn với nhiệt độ bề mặt lên đến 475 °C, đủ để làm tan chảy chì. Bầu khí quyển của Sao Kim dày đặc và độc hại với carbon gấp 154.000 lần Trái Đất, bao phủ bởi những đám mây axit sulfuric. Bạn sẽ không thể sống sót dù chỉ một giây trên Sao Kim.

Sao Hỏa, một hành tinh được nhân loại đặt nhiều kỳ vọng, nhưng vẫn là một nơi cực kỳ khắc nghiệt. Bầu khí quyển toàn carbon dioxide, argon và nitơ sẽ khiến bạn không thể thở được. Bề mặt sao Hỏa rất lạnh, với nhiệt độ trung bình là -62 °C.

Nếu đến Sao Mộc hay Sao Thổ, bạn sẽ không thể chạm tới bề mặt, vì hai hành tinh này đều là những khối khí khổng lồ. Áp suất và nhiệt độ cực đoan sẽ giết chết bạn chỉ trong một giây.

Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương cũng không kém phần nguy hiểm. Bạn sẽ phải đối mặt với những đợt bùng phát tia X bí ẩn, ‘mưa kim cương’ chết người và gió siêu thanh mạnh tới 2.000 km/h.

Từ đó có thể kết luận được rằng Trái Đất vẫn là hành tinh duy nhất bạn muốn ghé thăm trong thời gian tới. Hầu như bất kỳ nơi nào khác, bạn có thể phải đối mặt với một hỗn hợp chết người gồm áp suất cao, nhiệt độ cực đoan và khí độc. Trừ khi chúng ta cải tạo được Sao Hỏa để tạo ra một ngôi nhà thứ hai cho nhân loại trong Hệ Mặt Trời, việc du hành đến các hành tinh khác vẫn chỉ là một giấc mơ xa vời và đầy rủi ro.

Phát hiện siêu Trái Đất mới có thể hỗ trợ sự sống gần nơi ở của chúng ta

Linh — Thu, 21 Aug 2025 16:51:57 +0000

Các nhà nghiên cứu từ Viện Nghiên cứu Ngoại hành tinh Trottier (IREx – Canada) vừa thực hiện một cuộc điều tra chuyên sâu về hệ thống hành tinh quay quanh L98-59, một ngôi sao lùn đỏ cách Trái Đất khoảng 35 năm ánh sáng. Cuộc nghiên cứu này đã dẫn đến việc phát hiện ra hành tinh thứ 5 trong hệ thống này, được đặt tên là L98-59 f. Đây là một siêu Trái Đất được cho là nằm trong vùng sự sống của sao mẹ, nơi nước có thể tồn tại ở trạng thái lỏng.

Vùng sự sống Goldilocks, hay còn gọi là vùng có thể duy trì sự sống, là khu vực có khoảng cách với sao mẹ vừa đủ để các hành tinh nhận được nhiệt lượng phù hợp và duy trì được nước ở trạng thái lỏng. Trong Hệ Mặt Trời của chúng ta, có 3 hành tinh thuộc vùng này: Sao Kim, Trái Đất và Sao Hỏa. Sự hiện diện của L98-59 f đã được phát hiện thông qua những biến thiên tinh tế trong chuyển động của ngôi sao, được phát hiện bằng cách sử dụng phép đo vận tốc xuyên tâm.

L98-59 f nhận được năng lượng từ sao mẹ L98-59 tương đương với những gì Trái Đất nhận được từ Mặt Trời. Điều này khiến nó trở thành một mục tiêu cực kỳ thú vị cho các dự án săn tìm sự sống ngoài hành tinh. Trước đó, ngôi sao mẹ L98-59 đã được kính viễn vọng không gian TESS của NASA phát hiện lần đầu tiên vào năm 2019. Nó lập tức gây chú ý với 4 hành tinh có kích cỡ gần giống Trái Đất quay quanh.

Các hành tinh trong hệ thống này có những đặc điểm rất đa dạng, từ tiểu Trái Đất hiếm hoi L98-59 b đến các hành tinh có thể trải qua hoạt động núi lửa cực độ do thủy triều. Sự đa dạng này làm nổi bật sự phong phú của các hệ thống ngoại hành tinh và củng cố việc nghiên cứu các hành tinh có khả năng sinh sống xung quanh các ngôi sao khối lượng thấp.

L98-59 f là một phát hiện mà các nhà khoa học rất trông đợi. Việc tìm thấy một hành tinh ôn đới trong một hệ thống nhỏ gọn như vậy khiến khám phá này đặc biệt thú vị. Khoảng cách chỉ 35 năm ánh sáng cũng đưa nó vào danh sách các ngoại hành tinh có tiềm năng sinh sống gần nhất mà nhân loại từng biết đến.

Nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí khoa học The Astronomical Journal. Với phát hiện này, các nhà nghiên cứu hy vọng sẽ có thể nghiên cứu sâu hơn về L98-59 f và các hành tinh khác trong hệ thống này, từ đó có thể giúp chúng ta hiểu hơn về khả năng sinh sống của các hành tinh ngoài Trái Đất.

Phát hiện hành tinh quái vật trẻ xung quanh ngôi sao gần太阳 hệ

Linh — Fri, 01 Aug 2025 16:47:08 +0000

Các nhà khoa học gần đây đã phát hiện ra một tín hiệu bất thường xuất hiện trong đĩa khí bụi của một ngôi sao trẻ, mở ra khả năng hình thành một ‘hành tinh quái vật’. Phát hiện này là kết quả của sự kết hợp giữa hai đài quan sát Gaia và ALMA, một trên quỹ đạo Trái Đất và một đặt tại Chile. Nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí khoa học Nature Astronomy.

Ngôi sao MP Mus, hay còn được biết đến với tên gọi PDS66, hiện tại chỉ khoảng 13 triệu năm tuổi và cách Trái Đất khoảng 280 năm ánh sáng. Do độ tuổi còn rất trẻ, ngôi sao này vẫn được bao quanh bởi một đĩa khí bụi lớn, hay còn gọi là đĩa tiền hành tinh. Theo Álvaro Ribas, trưởng nhóm nghiên cứu từ Viện Thiên văn học Cambridge, sự hiện diện của đĩa tiền hành tinh ở độ tuổi như vậy cho thấy có bằng chứng về quá trình hình thành hành tinh.

Sự hợp tác giữa Gaia, một đài quan sát dạng vệ tinh của Cơ quan Vũ trụ châu Âu, và ALMA, đài quan sát vô tuyến mặt đất mạnh nhất thế giới, đã giúp phát hiện ra một khe hở trong đĩa tiền hành tinh của MP Mus. Khe hở này xuất hiện như một vòng trống rỗng rất tinh tế, chứng tỏ khí bụi tại vị trí đó đã tụ lại thành một hành tinh. Các quan sát cho thấy hành tinh này có thể có khối lượng gấp 10 lần Sao Mộc, hoặc ít nhất là gấp 3 lần.

Được biết, Sao Mộc là hành tinh lớn nhất trong hệ Mặt Trời, với khối lượng tương đương 318 lần Trái Đất. Do đó, hành tinh tiềm năng trong hệ MP Mus được đặt tên là ‘hành tinh quái vật’. Sự tồn tại của hành tinh này được khẳng định thông qua việc nó khiến sao mẹ của nó rung lắc, và điều này cũng giúp các nhà thiên văn ước tính được khối lượng của nó.

Việc phát hiện ra ‘hành tinh quái vật’ này không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình hình thành hành tinh trong vũ trụ, mà còn mở ra những câu hỏi mới về sự đa dạng của các hệ hành tinh ngoài kia. Các nhà khoa học hy vọng rằng, thông qua việc nghiên cứu thêm về hệ MP Mus và các hệ hành tinh tương tự, họ có thể thu thập được nhiều thông tin hơn về sự hình thành và tiến hóa của các hành tinh.

Phát hiện hàng chục thiên hà ‘nghỉ ngơi’ trong vũ trụ sơ khai

Linh — Fri, 25 Jul 2025 20:12:40 +0000

Các nhà thiên văn học đã phát hiện ra một số lượng lớn thiên hà “ngủ đông” trong vũ trụ đầu tiên, những thiên hà này đã ngừng hình thành sao trong khoảng một tỷ năm đầu tiên sau Vụ nổ Big Bang. Khám phá này, được thực hiện bằng dữ liệu từ Kính viễn vọng không gian James Webb (JWST), đã giúp làm sáng tỏ một giai đoạn quan trọng trong cuộc sống của các thiên hà đầu tiên và có thể cung cấp thêm manh mối về cách các thiên hà tiến hóa.

This image from NASA’s James Webb Space Telescope’s NIRCam (Near-Infrared Camera) of star-forming region NGC 604 shows how stellar winds from bright, hot young stars carve out cavities in surrounding gas and dust. But why do some galaxies abruptly put star formation on pause?

Có nhiều lý do khiến các thiên hà ngừng hình thành sao mới. Một trong số đó là sự hiện diện của các lỗ đen siêu lớn ở trung tâm của chúng. Những lỗ đen này phát ra bức xạ mạnh, làm nóng và làm giảm khí lạnh, thành phần quan trọng nhất cho sự hình thành sao. Ngoài ra, các thiên hà lân cận lớn hơn có thể làm giảm khí lạnh hoặc làm nóng nó, dẫn đến ngừng hình thành sao. Kết quả là, những thiên hà này có thể vẫn ở trạng thái ngủ đông vô thời hạn hoặc trở nên “bị triệt tiêu”.

Một lý do khác khiến các thiên hà trở nên không hoạt động là phản hồi sao. Đó là khi khí trong thiên hà được làm nóng và đẩy ra ngoài do các quá trình sao như siêu tân tinh, gió sao mạnh, hoặc áp lực liên quan đến ánh sáng sao. Thiên hà sau đó trải qua một giai đoạn “yên tĩnh” tạm thời.

Thông thường, giai đoạn ngủ đông này chỉ là tạm thời, kéo dài khoảng 25 triệu năm, theo như lời của Alba Covelo Paz, sinh viên tiến sĩ tại Đại học Geneva và tác giả chính của nghiên cứu. Trong hàng triệu năm, khí đã bị đẩy ra sẽ rơi trở lại, và khí ấm sẽ làm mát lại. Khi có đủ khí lạnh, thiên hà có thể bắt đầu hình thành sao mới.

Trước đây, các nhà thiên văn học chỉ tìm thấy bốn thiên hà ngủ đông trong tỷ năm đầu tiên của vũ trụ. Tuy nhiên, sử dụng dữ liệu quang phổ nhạy của JWST, một nhóm các nhà thiên văn học quốc tế đã phát hiện ra 14 thiên hà ngủ đông có khối lượng trong phạm vi rộng ở vũ trụ đầu tiên. Phát hiện này cho thấy các thiên hà ngủ đông không bị giới hạn ở mức khối lượng thấp hoặc rất cao.

Các nhà nghiên cứu không ngờ rằng họ sẽ thấy các thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên. Bởi vì những thiên hà này còn trẻ, chúng nên đang hình thành nhiều sao mới. Tuy nhiên, trong một bài báo năm 2024, các nhà nghiên cứu đã mô tả phát hiện đầu tiên về một thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên.

Sự khám phá đầu tiên về một thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên là một cú sốc vì thiên hà đó đã được quan sát trước đó với Hubble, nhưng chúng tôi không thể biết nó ngủ đông cho đến khi JWST, Paz cho biết. Không giống như Kính viễn vọng không gian Hubble, công cụ NIRSpec của JWST có thể nhìn thấy ánh sáng từ những thiên hà này đã bị dịch chuyển về phía bước sóng hồng ngoại gần, và cũng cung cấp chi tiết quang phổ về nó.

Các nhà thiên văn học đã tò mò muốn biết tại sao các thiên hà đầu tiên ngừng hình thành sao và liệu điều này có phổ biến trong phạm vi rộng của khối lượng sao. Một giả thuyết là các thiên hà có sự bùng nổ hình thành sao và sau đó là giai đoạn yên tĩnh trước khi bắt đầu lại. Paz và nhóm của cô đã tìm kiếm các thiên hà đang ở giữa các vụ bùng nổ hình thành sao.

Họ đã sử dụng dữ liệu thiên hà có sẵn công khai trong Lưu trữ DAWN JWST. Họ đã kiểm tra ánh sáng của khoảng 1.600 thiên hà, tìm kiếm dấu hiệu của sao mới không hình thành. Họ cũng tập trung vào các dấu hiệu rõ ràng của sao trung niên hoặc già trong ánh sáng của các thiên hà. Nhóm đã tìm thấy 14 thiên hà, có khối lượng từ khoảng 40 triệu đến 30 tỷ khối lượng mặt trời, đã ngừng hình thành sao.

Chúng tôi hiện đã tìm thấy 14 nguồn hỗ trợ quá trình bùng nổ này, và chúng tôi đã tìm thấy tất cả đều đã ngừng hình thành sao từ 10 đến 25 triệu năm trước khi chúng tôi quan sát chúng, Paz giải thích. Điều đó có nghĩa là 14 thiên hà này đã được tìm thấy để tuân theo hình thành sao theo kiểu ngừng-đi, thay vì liên tục hình thành sao, và chúng đã yên tĩnh trong ít nhất 10 đến 25 triệu năm.

Giai đoạn ngủ đông này cho thấy các thiên hà này có thể sẽ tiếp tục hình thành sao trong tương lai, nhưng vẫn còn sự không chắc chắn, Paz thêm. Chúng tôi không thể xác nhận nó chắc chắn vì chúng tôi không biết làm thế nào lâu họ sẽ vẫn ở trạng thái ngủ đông, và nếu họ tình cờ ở trạng thái ngủ đông thêm 50 triệu năm nữa, điều này sẽ cho thấy nguyên nhân của sự tắt của chúng là khác.

Tình huống này sẽ cho thấy các thiên hà này đã chết. Tuy nhiên, các thuộc tính hiện tại của các thiên hà này hỗ trợ một chu kỳ hình thành sao liên tục.

Bởi vì các thiên hà ngủ đông rất hiếm, vẫn còn nhiều điều bí ẩn về chúng. Tuy nhiên, các nhà thiên văn học hy vọng các quan sát trong tương lai sẽ giúp làm sáng tỏ các nhà máy sao đang ngủ này. Một chương trình JWST sắp tới có tên là “Sleeping Beauties” sẽ dành riêng cho việc khám phá các thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên, Paz cho biết. Chương trình này sẽ cho phép các nhà thiên văn học ước tính thời gian một thiên hà ở trạng thái yên tĩnh và giúp họ hiểu rõ hơn về quá trình hình thành sao liên tục.

Vẫn còn nhiều điều chưa biết đối với chúng tôi, nhưng chúng tôi đã tiến một bước gần hơn đến việc giải mã quá trình này, Paz cho biết.